Vertaald uit het Latijn betekent het woord "moraliteit" "dat wat moraal betreft". Dit is de wetenschap van het menselijk gedrag in de samenleving, acceptabele en onaanvaardbare methoden van actie in bepaalde situaties, de doelen van het bestaan van de beschaving als geheel en van elke persoon afzonderlijk. In brede zin is moraliteit de wetenschap van goed en kwaad.
In elke samenleving zijn er geschreven en ongeschreven regels die bepalen wat er kan en wat strikt verboden is. Deze regels hebben niet noodzakelijkerwijs rechtskracht. Het overtreden ervan wordt niet altijd bestraft door de staat en haar structuren, maar kan een verstotene worden in de samenleving. In deze gevallen zeggen ze dat een persoon de morele principes die in zijn omgeving zijn geaccepteerd, heeft geschonden. Een levendig voorbeeld van de discrepantie tussen wetten en morele principes is het duel waarmee vertegenwoordigers van de adel in het verleden veel geschillen hebben opgelost. De wetgeving heeft dergelijke gevechten in veel landen verboden, maar het weigeren van een duel in de ogen van deze nalatenschap was vaak een ernstiger misdrijf dan het overtreden van de wet.
Het concept van moraliteit werd gevormd in het oude Griekenland. Socrates noemde moraliteit de wetenschap van de mens, in tegenstelling tot de natuurkunde, die zich bezighield met natuurlijke verschijnselen. Dit is het deel van de filosofie dat probeert de vraag over de ware bestemming van de mens te beantwoorden. Dit werd geprobeerd door de oude Grieken. Volgens de definitie van levensgenieters en levensgenieters is het ware doel van het menselijk bestaan geluk. De stoïcijnen werkten hun concept uit en identificeerden dit doel als deugd. Hun positie kwam tot uiting in de opvattingen van filosofen van latere tijdperken - bijvoorbeeld Kant. De positie van zijn 'plichtsfilosofie' is gebaseerd op het feit dat een persoon niet gewoon gelukkig kan zijn, hij moet dit geluk verdienen.
Er is een ideale en reële moraal, en de tweede valt niet altijd samen met de eerste. Zo vormen de tien geboden het fundament van de christelijke moraal. Idealiter zou elke christen moeten volgen. Talrijke oorlogen, ook religieuze, waren echter een duidelijke schending van het verbod op doden. In elk strijdend land werden andere morele normen aangenomen die beter aansluiten bij de behoeften van de samenleving in een bepaald tijdperk. Zij waren, in combinatie met de geboden, de echte moraal. Moderne filosofen beschouwen moraliteit als een manier om een bepaalde samenleving te behouden. Haar taak is het verminderen van conflicten. Het wordt vooral beschouwd als een communicatietheorie.
De morele principes van elke individuele persoon worden gevormd tijdens het onderwijsproces. Het kind leert ze voornamelijk van ouders en andere mensen om hem heen. In sommige gevallen vindt de assimilatie van morele normen plaats in het proces van aanpassing van een persoon met reeds gevestigde opvattingen aan een andere samenleving. Dit probleem wordt bijvoorbeeld constant geconfronteerd met migranten.
Naast de openbare moraal is er ook de individuele moraal. Elke persoon die een bepaalde handeling verricht, bevindt zich in een situatie naar keuze. Verschillende factoren beïnvloeden het. Onderwerping aan morele normen kan puur extern zijn wanneer een persoon een actie uitvoert, alleen omdat het gebruikelijk is in zijn omgeving en zijn gedrag zal onder andere sympathie veroorzaken. Adam Smith definieerde zo'n moraal als de moraal van gevoel. Maar de impuls kan intern zijn, wanneer een goede daad de dader zijn gevoel van harmonie met zichzelf bezorgt. Dit is een van de principes van morele inspiratie. Volgens Bergson moet de daad worden bepaald door de eigen aard van de persoon.
Bij literaire kritiek wordt moraliteit vaak opgevat als de conclusie die volgt uit de beschrijving. Zo bestaat moraliteit in een fabel, en soms in een sprookje, wanneer de auteur in de laatste regels in duidelijke tekst uitlegt wat hij met zijn werk wilde zeggen.
